Αναστάσιος Μόρτογλου
Ενδοκρινολόγος
Τομέας Μεταβολισμού Ιατρικού Κέντρου Αθηνών

1. Εισαγωγή

Πριν από μερικές δεκαετίας, όταν ήμουν νέος ενδοκρινολόγος, επισκέφτηκε το εξωτερικό ιατρείο του νοσοκομείου μία κυρία μέσης ηλικίας με ελαφρά αυξημένο σωματικό βάρος, στρογγυλό και κόκκινο πρόσωπο, αλωπεκία, υπερτρίχωση, κοιλιακή παχυσαρκία, λεπτά κάτω άκρα και φαρδιές κόκκινες ραβδώσεις σε όλο το σώμα. Έγινε τότε ένας έλεγχος με όλα τα δυνατά μέσα της εποχής, για επιβεβαίωση ή αποκλεισμό σ. Cushing, ο οποίος δεν κατέληξε σε κανένα συμπέρασμα.Κάποια στιγμή, εκ των υστέρων, ρωτήσαμε αν πίνει και διαπιστώσαμε ότι έπινε πολύ και πολλά χρόνια.Λίγους μήνες μετά την πλήρη αποχή από το αλκοόλ όλα τα κλινικά χαρακτηριστικά της υπερκορτιζολαιμίας και τα υπάρχοντα βιοχημικά ευρήματα υποχώρησαν σε μεγάλο βαθμό.

Η σύντομη αυτή εισαγωγή έχει ως σκοπό να δείξει ότι οι επιδράσεις της αιθυλικής αλκοόλης (ΑΑ) στο ενδοκρινικό σύστημα δεν είναι απλά κάποιες μικρές εργαστηριακές αποκλίσεις, αλλά μπορεί να εκφράσουν και πλήρες ενδοκρινικό σύνδρομο.

Ο άνθρωπος καταναλώνει ΑΑ εδώ και χιλιάδες χρόνια και σήμερα δεν υπάρχει πρακτικά κανένας πληθυσμός στον κόσμο που να μην έχει στην καθημερινότητά του κάποια μορφή αλκοολούχου ποτού.Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία του 2009, η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών υπολογίζεται κατά μέσο όρο στα 67.7 κιλά/άτομο/έτος (faostat.fao.org/site /354/default.aspx).

Η ΑΑ επιδρά στις ενδοκρινικές λειτουργίες με ποικίλους μηχανισμούς:

• Επίδραση στη σύνθεση, αποθήκευση και έκκριση των ορμονών με άμεση επίδραση στους ενδοκρινείς αδένες
• Επίδραση στη μεταφορά των ορμονών και των υδατοδιαλυτών μορίων  αλλά και στους ειδικούς πρωτεϊνικούς μεταφορείς των μη-υδατοδιαλυτών μορίων.
• Επίδραση στους μηχανισμούς παλίνδρομης αλληλορύθμισης
• Τροποποίηση της δράση της ορμόνης μέσω επίδρασης της ΑΑ στον υποδοχέα της αλλά και στο δεύτερο διαμεσολαβητή.

Η μεγάλη και χρόνια κατανάλωση ΑΑ, εκτός από τις επιδράσεις στο ενδοκρινικό σύστημα, αποτελεί έναν από τους κύριους παράγοντες κινδύνου που οδηγούν σε θάνατο και διάφορες μορφές ανικανότητας και αναπηρίας.Η σχέση μεταξύ θνησιμότητας και πρόσληψης ΑΑ έχει σχήμα J, όπως έχει δειχθεί από πολλές προοπτικές επιδημιολογικές μελέτες (1), δηλαδή σε σχέση με πλήρη αποχή από ΑΑ, η κατανάλωση 1-2 ποτών την ημέρα σχετίζεται με μικρή μείωση της θνησιμότητας, ενώ, η κατανάλωση μεγαλύτερης ποσότητας αυξάνει αυτή την πιθανότητα εκθετικά. Στις ΗΠΑ, 80.000 άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο από αιτίες που σχετίζονται με την ΑΑ.

Επειδή στη συνέχεια θα αναφερθούν συχνά οι όροι: μικρή και μεγάλη πρόσληψη ΑΑ είναι σκόπιμο να αναφερθεί εδώ ότι:

Μικρή πρόσληψη είναι η κατανάλωση μέχρι 2 ισοδύναμων ποτών/ημ. (20-24 γρ. ΑΑ) για τον άνδρα και μέχρι 1 ποτού/ημ.(10-12 γρ. ΑΑ) για τη γυναίκα. Ισοδύναμα ποτά είναι: 1 ποτήρι κρασί 100 ml, 1 ποτήρι μπίρα 220 ml, 30 ml αλκοολούχα ποτά 40 βαθμών (ούζο, τσίπουρο, ουίσκι, βότκα κτλ.).

Ο μεταβολισμός της αιθυλικής αλκοόλης.Η ΑΑ απορροφάται ταχύτατα από το ΓΕΣ με απλή διάχυση.Παράγοντες που επιβραδύνουν την κένωση του στομάχου (π.χ. λιπαρή τροφή) επιβραδύνουν και την απορρόφηση της ΑΑ με αποτέλεσμα χαμηλότερα υψηλά επίπεδα αυτής στο αίμα (2).Μετά την απορρόφησή της, η ΑΑ διαχέεται στο σωματικό νερό, λόγω της χαμηλής διαλυτότητάς της στο λίπος και επομένως η πυκνότητά της στα διάφορα όργανα εξαρτάται από την περιεκτικότητά τους σε νερό.Η μέση κατανομή της ΑΑ είναι 0.73 λίτρα/κλ.σωματικού βάρους στους άνδρες και 0,59 λίτρα/κλ στις γυναίκες.Αυτό οφείλεται στη μικρότερη περιεκτικότητα νερού στις γυναίκες, λόγω του αυξημένου σωματικού λίπους, και έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία υψηλότερων επιπέδων ΑΑ στο αίμα μετά λήψη ίσης ποσότητας αλκοόλης ανά κιλό σωματικού βάρους σε σχέση με τον άνδρα.

Η ΑΑ μεταβολίζεται κατά 60-90% στο ήπαρ, αλλά σχεδόν όλοι οι ιστοί μπορούν να την οξειδώσουν. Ο ρυθμός οξείδωσης της ΑΑ σε ελαφρούς και μέτριους πότες είναι  0,1 γρ/κιλό σωματικού βάρους/ώρα.

Η ΑΑ οξειδώνεται προς ακεταλδεΰδη μέσω 3 μεταβολικών οδών:

• Μεταβολική οδός της δεϋδρογενάσης της αλκοόλης (alcohol dehydrogenase-pathway – ADH). Είναι η κύρια οδός οξείδωσης της ΑΑ και γίνεται κυρίως στο ηπατοκύτταρο.
• Το σύστημα της μικροσωμιακής οξείδωσης της αλκοόλης (microsomal ethanol oxidizing system – MEOS). Το σύστημα αυτό ενεργοποιείται συνήθως σε μακροχρόνια πρόσληψη ΑΑ.
• Η μεταβολική οδός της καταλάσης (catalase-pathway). Μέσω αυτής της μεταβολικής οδού οξειδώνονται πολύ μικρές ποσότητες ΑΑ με μικρή εξαίρεση τον εγκέφαλο.

 Η ακεταλδεΰδη που παράγεται οξειδώνεται περαιτέρω σε οξικά παράγωγα, κυρίως στα μιτοχόνδρια των ηπατοκυττάρων, με τη δράση του ενζύμου δεϋδρογενάση της αλδεΰδης (ALDH).Η αύξηση των οξικών στο αίμα ευθύνεται για τα φαινόμενα της επόμενης μέρας μετά από μέθη (hangover).Επίσης, αυξάνουν τα επίπεδα αδενοσίνης στον εγκέφαλο και εκεί ακριβώς είναι και η προσφορά της καφείνης μετά από μεγάλη κατανάλωση ΑΑ, γιατί η καφείνη είναι ανταγωνιστής των υποδοχέων της αδενοσίνης.

Άτομα που έχουν συγγενώς ανεπάρκεια της ALDH εμφανίζουν δυσανεξία στην ΑΑ, που χαρακτηρίζεται από υπόταση, ταχυκαρδία και φλας μετά από λήψη οποιουδήποτε αλκοολούχου ποτού.

2. Αιθυλική αλκοόλη και υποθάλαμο-υποφύσιο-επινεφριδικός άξονας (ΥΥΕ)

Είναι πολύ σημαντική η επίδραση  της αυξημένης κατανάλωσης ΑΑ στον ΥΥΕ άξονα λόγω των πολλών και ποικίλων δράσεων στην ομοιοστασία του οργανισμού, όχι μόνο της κορτιζόλης αλλά και του εκλυτικού παράγοντα της κορτικοτροπίνης (CRH). Η δραστηριότητα του συμπαθητικού, το στρες, η όρεξη, η πρόσληψη τροφής και η μεταφορά της τροφής στο  ΓΕΣ, ο μεταβολισμός των υδατανθράκων, η αναπαραγωγική λειτουργία, η προσοχή, το συναίσθημα, το ανοσοποιητικό, η επιβίωση των νευρώνων, η αρτηριακή πίεση και βέβαια η λειτουργία του άξονα ΥΥΕ εξαρτώνται σε άλλοτε άλλο βαθμό από την CRH και την κορτιζόλη, σε άλλες περιπτώσεις θετικά και σε άλλες αρνητικά.

Η ΑΑ μπορεί να επιδράσει σε όλα τα επίπεδα του ΥΥΕ άξονα, όπως:

• Στη σύνθεση και έκκριση των νευροδιαβιβαστών και ορμονών από τον παρακοιλιακό πυρήνα καθώς και στην απάντηση αυτού στα διάφορα προσαγωγά ερεθίσματα.
• Στα απαγωγά ερεθίσματα του παρακοιλιακού πυρήνα.
• Στη δράση των νευρομεταβιβαστών και στην εκκριτική δραστηριότητα της μέσης προεξοχής.
• Στους υποδοχείς της ACTH της υπόφυσης και σε μοριακούς ενδοκυττάριους μηχανισμούς των κορτικοτρόφων κυττάρων.
• Στα επινεφρίδια, όπου επηρεάζουν κυρίως τους μηχανισμούς παλίνδρομης αλληλορύθμισης.

Και αναλυτικότερα: Στα τρωκτικά η οξεία χορήγηση ΑΑ  αυξάνει τα επίπεδα της ACTH και της κορτικοστερόνης με μία δοσο-εξαρτώμενη απάντηση, η οποία είναι πιο μεγάλη στα θήλεα πειραματόζωα (3). Η δράση αυτή της ΑΑ οφείλετο στην αύξηση της έκκρισης CRH από τον υποθάλαμο, αλλά και της βαζοπρεσίνης του παρακοιλιακού πυρήνα αλλά και αυτής που παράγεται σε άλλους σχηματισμούς του ΚΝΣ (4). Στα πειραματόζωα που ήταν knockout  στην CRH  και εξαρτημένα στην ΑΑ, η πρόσληψη διπλάσιας ποσότητας ΑΑ είχε ελάχιστες επιπτώσεις στη συμπεριφορά του τρωκτικού (5). Το ενδιαφέρον είναι ότι σε εξαρτημένα πειραματόζωα, η χρόνια λήψη ΑΑ είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του υποθαλαμικού mRNA της CRH καθώς και μείωση της απάντησης της υποφυσιακής ACTH στην CRH (6, 7).Τα χαμηλά αυτά επίπεδα CRH φαίνεται ότι έχουν σημαντική συμμετοχή στην εξάρτηση από την ΑΑ.

Πολλές μελέτες σε ανθρώπους έχουν δείξει ότι η ΑΑ έχει παρόμοια διεγερτικά αποτελέσματα στον ΥΥΕ άξονα. Ήδη, από το 1968 δείχτηκε ότι, σε υγιή άτομα δόση ΑΑ μεγαλύτερη από 100 mg/ml είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση της κορτιζόλης στο αίμα. Σε άλλη μελέτη, δείχτηκε ότι όσο αυξανόταν η κατανάλωση ΑΑ, τόσο περισσότερο αυξημένα ήταν και τα επίπεδα κορτιζόλης στα ούρα, ενώ παράλληλα στους βαρείς πότες ήταν μειονεκτική και η κεντρική ανασταλτική επίδραση της κορτιζόλης στον ΥΥΕ άξονα (8).

Σημαντική όμως είναι και η επίδραση των ενδογενών οπιοειδών και του συστήματος ανταμοιβής στη δυσλειτουργία του ΥΥΕ άξονα.Πιστεύεται ότι η μείωση των ενδογενών οπιοειδών, άσχετα αν είναι συγγενής ή επίκτητη λόγω του αλκοολισμού, ευνοεί την υπερκορτιζολαιμία, αυξάνει την έκκριση ντοπαμίνης στο μεσοφλοιϊκό σύστημα και οδηγεί σε ανώμαλη ενίσχυση της δράσης της ΑΑ (9, 10).

Ευτυχώς, φαίνεται ότι η διακοπή της ΑΑ αποκαθιστά σε μεγάλο βαθμό τον διαταραγμένο ΥΥΕ άξονα.Σε πρόσφατη μελέτη δείχτηκε ότι η αντίδραση των αλκοολικών στο ψυχοκοινωνικό στρες (Trier Social Stress Test), μετά μακροχρόνια αποχή από την ΑΑ, ήταν παρόμοια με αυτή των φυσιολογικών ατόμων, σε αντίθεση με τους ενεργούς πότες που η αντίδραση στο τεστ ήταν σημαντικά πιο έντονη (11).

Όλα τα παραπάνω οδήγησαν στην καθιέρωση στη βιβλιογραφία του όρου: σύνδρομο ψεύδο-Cushing’s. Το εργαστηριακό κριτήριο που προτείνεται για τη διάκριση από το αληθές Cushing’s είναι: CRH-test μετά από μικρή αναστολή με δεξαμεθαζόνη (2 mg/ημ. Χ 2 ημ.). Επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα 15’ μετά τη χορήγηση του CRH μεγαλύτερα από 1.4 mg/dl χαρακτηρίζουν πάντα το αληθές σ. Cushing’s (12).Πάντως, η καλύτερη απόδειξη για την αιτιολογία των φαινομένων της υπερκορτιζολαιμίας είναι η πλήρης διακοπή της ΑΑ και η σε άλλοτε άλλο χρόνο υποχώρηση όλων των ευρημάτων του συνδρόμου.

3. Αιθυλική αλκοόλη και υποθαλαμο-υποφυσιο-γοναδικός άξονας (ΥΥΓ)

Η μεγάλη κατανάλωση ΑΑ και ο αλκοολισμός προκαλούν διαταραχές της λειτουργίας του αναπαραγωγικού συστήματος και στα δύο φύλα.Εχει δειχθεί ότι αυτή η δυσλειτουργία προσβάλλει και τους 3 παράγοντες του άξονα ΥΥΓ με αποτέλεσμα την πρόκληση υπογονιμότητας, ατροφίας των γονάδων και μείωση της libido. Σε αυτές τις δράσεις των στεροειδών του φύλου θα πρέπει να προσθέσουμε και τις επιδράσεις που έχουν στο καρδιο-αγγειακό σύστημα, στην υγεία των οστών, στη σύσταση του σώματος αλλά και σε πολλές γνωσιακές λειτουργίες.

Η επίδραση της ΑΑ στο άρρεν αναπαραγωγικό σύστημα.Εκτεταμένες μελέτες σε πειραματόζωα έχουν δείξει ότι η ΑΑ διαταράσει τη λειτουργία του άξονα ΥΥΓ άμεσα και έμμεσα μέσω ενεργοποίησης του άξονα ΥΥΕ (13,14, Εικόνα 1).

---

Εικόνα 1. Επίδραση της αιθυλικής αλκοόλης στον άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-γονάδες

---

Οι άμεσες επιδράσεις είναι:

• Στους υποθαλαμικούς νευρώνες της LHRH
• Αμεση επίδραση στα κύτταρα Leydig όταν η ΑΑ κυκλοφορεί στο αίμα.
• Σε περιοχές του ΚΝΣ που ελέγχουν το στρες όπως η CRH και οι κατεχολαμίνες.

Ο βαθμός επίδρασης του καθενός από τους παραπάνω μηχανισμούς εξαρτάται από τα επίπεδα της ΑΑ και τη διάρκεια των επιπέδων αυτών στην κυκλοφορία. Αδρά, μπορούμε να πούμε ότι οξεία χορήγηση ΑΑ σε δόση έως 1,5 γρ./κλ ΣΒ αυξάνει τα επίπεδα της τεστοστερόνης, ενώ οι μεγαλύτερες δόσεις τη μειώνουν.

Στον έφηβο, αν και οι μελέτες στην ηλικία αυτή είναι πολύ περιορισμένες και αρκετά παλιές, φαίνεται ότι η ΑΑ μειώνει σημαντικά τα επίπεδα των FSH, LH και τεστοστερόνης (15).

Στους αλκοολικούς άνδρες υπάρχουν ευρήματα πρωτοπαθούς υπογοναδισμού (αύξηση FSH, LH, οιστρογόνων, μείωση τεστοστερόνης) και υπογονιμότητας, ακόμα και αν ακόμα δεν υπάρχει ηπατική ανεπάρκεια (16).

Αλκοολικοί άνδρες με κίρρωση του ήπατος έχουν αυξημένα επίπεδα οιστραδιόλης και οιστρόνης λόγω αύξησης της δραστηριότητος της αρωματάσης (17). Στην πρόκληση υπογοναδισμού συμμετέχει και η μείωση της βιοδιαθεσιμότητας του IGF-1 πού όπως είναι γνωστό διεγείρει τη σύνθεση τεστοστερόνης καθώς και τη σπερματογένεση (18, 19).

Πάντως, σε πολύ πρόσφατη πολυκεντρική μελέτη στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη σε 8344 υγιείς και γόνιμους άνδρες, βρέθηκε ότι η κατανάλωση ακόμα και >20 μονάδων ΑΑ/εβδομάδα, όχι μόνο δεν επηρέαζε την ποιότητα του σπέρματος, αλλά οι βαρείς πότες είχαν ψηλότερα επίπεδα ελεύθερης τεστοστερόνης από τους μέτριους πότες (1-10 μονάδες/εβδομάδα) (20). Να σημειωθεί βέβαια ότι η συμμετοχή ήταν μόλις 20-30% στα διάφορα κέντρα και η κατανάλωση αλκοόλ μέσω ερωτηματολογίου αφορούσε μόνο την τελευταία πρό του ελέγχου εβδομάδα.

Η επίδραση της ΑΑ στο θήλυ αναπαραγωγικό σύστημα.Στις προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, ακόμα και η μέτρια κατανάλωση ΑΑ έχει ενοχοποιηθεί για διαταραχές της περιόδου, ανωορρηξία, αυξημένο κίνδυνο αποβολών και πρώιμμη εμμηνόπαυση (21).

Στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες σε ορμονική υποκατάσταση, η ΑΑ αυξάνει τα επίπεδα της οιστραδιόλης λόγω μειωμένης μετατροπής αυτής σε οιστρόνη. Ανάλογο εύρημα δεν υπήρξε σε γυναίκες που δεν ελάμβαναν οιστρογόνα (22), αν και σε άλλες μελέτες καταδεικνύεται αύξηση αυτής.

4. Αιθυλική αλκοόλη, παγκρεατική λειτουργία και διαβήτης

Η σχέση της ποσοτικής κατανάλωσης ΑΑ με το διαβήτη έχει σχήμα U. Δηλαδή ή μικρή ή μέτρια κατανάλωση ΑΑ συνοδεύεται από μείωση κατά 30% του κινδύνου εμφάνισης διαβήτη, κυρίως λόγω αύξησης της ευαισθησίας των περιφερικών ιστών στη δράση της ινσουλίνης και της ανασταλτικής δράσης της ΑΑ στη λιπόλυση, χωρίς να είναι βέβαιο αν η ΑΑ επηρεάζει την εκκριτική δραστηριότητα του παγκρέατος (23). Επιπλέον, αυτές οι ποσότητες ΑΑ μειώνουν σημαντικά τη συχνότητα μεταβολικού συνδρόμου, κυρίως σε άτομα της λευκής φυλής και σε αυτούς που πίνουν συχνότερα κρασί ή μπίρα (24).

Αντίθετα, διαβήτης2 παρατηρείται σε αυξημένη συχνότητα στους αλκοολικούς (25). Αυτό οφείλεται στην πρόκληση ινσουλινοαντίστασης και δυσλειτουργίας στα β-κύτταρα του παγκρέατος.

Αναλυτικότερα, οι μηχανισμοί επίδρασης της ΑΑ φαίνονται στην εικόνα 2.

---

Εικόνα 2. Μηχανισμοί επίδρασης της αιθυλικής αλκοόλης

---

5. Αιθυλική αλκοόλη και κιρκαδικοί ρυθμοί

Ο κεντρικός βηματοδότης των κιρκαδικών ρυθμών βρίσκεται στον υπερχιασματικό πυρήνα του πρόσθιου υποθάλαμου και συγχρονίζει όλους τους βιολογικούς ρυθμούς σε απάντηση στις μεταβολές του εξωτερικού περιβάλλοντος βελτιστοποιώντας την προσαρμογή του οργανισμού.

Οι κιρκαδικές λειτουργίες του κεντρικού βηματοδότη, αλλά και άλλων περιοχών του ΚΝΣ και κυττάρων της περιφέρειας, ελέγχονται από πληθώρα ειδικών γονιδίων (Per1, Per2, Per3, Clock, Bmal1, Cry1, Cry2) (26, 27).

Πολυάριθμες μελέτες σε ανθρώπους και πειραματόζωα έδειξαν ότι η χρόνια έκθεση στο αλκοόλ προκαλεί μεταβολές στη δραστηριότητα των γονιδίων του ρολογιού, με αποτέλεσμα τον αποσυντονισμό των κιρκαδικών ρυθμών όπως τον ύπνο, τη θερμοκρασία του σώματος, την αρτηριακή πίεση και ποικίλες ορμονικές λειτουργίες, κυρίως όσον αφορά την επεισοδιακή τους έκκριση. Αλλά και αντιστρόφως, τα ίδια γονίδια ευνοούν και την κατάχρηση ΑΑ και γενικώς τις εξαρτήσεις σε διάφορες ουσίες (28).

Σημαντική είναι η επίδραση των κιρκαδικών ρυθμών στο στρες και στο ανοσοποιητικό σύστημα με αποτέλεσμα την αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης κακοήθων νόσων.

6. Οι επιδράσεις της αιθυλικής αλκοόλης στους λοιπούς ενδοκρινείς αδένες

Θυρεοειδική λειτουργία.Σε αλκοολικούς, αμέσως μετά τη διακοπή της ΑΑ, παρατηρείται σημαντική μείωση των επιπέδων Τ4 και Τ3 στο αίμα, ταυτόχρονα με τυφλή απάντηση της TSH στο TRH (29, 30).Όλα τα προηγούμενα ευρήματα υποχωρούν πλήρως μετά από μακροχρόνια αποχή από την ΑΑ, αλλά επανέρχονται επί υποτροπής του αλκοολισμού.

Προτεινόμενοι μηχανισμοί για τις παραπάνω διαταραχές είναι:

• Δυσμενής επίδραση της ΑΑ επί του θυρεοειδούς και ελλιπής απάντηση στη διεγερτική επίδραση της TSH.
• Μειονεκτική απάντηση της TSH στη διεγερτική επίδραση της TRH, λόγω μείωσης της ευαισθησίας των ανάλογων υποδοχέων της υπόφυσης.
• Επίδραση στη δραστηριότητα των τύπου 1 και 2 δεϊωδινασών

Επίπεδα προλακτίνης (PRL).Πρακτικά, το σύνολο των μελετών καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η χρόνια κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων ΑΑ προκαλεί υπερπρολακτιναιμία στις γυναίκες αλλά και στους άνδρες, ακόμα και χωρίς συνύπαρξη ηπατικής ανεπάρκειας (31). Η συχνότητα αυξημένης PRL σε εξαρτημένα άτομα είναι περίπου 60% και τα επίπεδά της μπορεί να φτάσουν ακόμα και στα 180 ng/dl, αν και η συνήθης διακύμανση στις διάφορες μελέτες ήταν 28-84 ng/dl.Αιτιολογικά, ευρήματα σε πειραματόζωα έδειξαν ότι η χρόνια κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων ΑΑ προκαλεί υπερπλασία των λακτοτρόφων κυττάρων, ακόμα και αδένωμα (32).

Επίπεδα αυξητικής ορμόνης (GH) και IGF-1.Πολλές μελέτες σε ανθρώπους και σε πειραματόζωα έδειξαν ότι η οξεία αλλά και η χρόνια κατανάλωση ΑΑ μειώνει σημαντικά τα επίπεδα της GH και του IGF-1.Σε μία μελέτη δείχθηκε ότι οξεία χορήγηση 1,5 γρ/κλ ΣΣ ΑΑ μείωσε τις νυχτερινές εκκριτικές αιχμές της GH  στους άνδρες αλλά όχι στις γυναίκες (33). Σε πειραματόζωα, μακροχρόνια χορήγηση ΑΑ προκαλεί μεγάλη και παρατεταμένη μείωση της GH (34).Αιτιολογικά, τουλάχιστον στα τρωκτικά, φαίνεται ότι η μείωση των επιπέδων της GH οφείλεται στη μείωση της έκφρασης του GHRH στον υποθάλαμο (35).Εκτός από τις άλλες επιπτώσεις, η ΑΑ επιδρά άμεσα και στην πρωτεϊνική σύνθεση με αποτέλεσμα  τη μειονεκτική μυϊκή ανάπτυξη, μέσω εκλεκτικής επίδρασης στη σηματοδότηση του IGF-1 προς τα γονίδια που ελέγχουν την υπερτροφία των τύπου ΙΙx μυϊκών ινών (36).

7. Συμπεράσματα

Η μακροχρόνια κατανάλωση μεγάλης ποσότητας ΑΑ διαταράσσει την επικοινωνία μεταξύ νευρικού, ενδοκρινικού και ανοσοποιητικού συστήματος με αποτέλεσμα την πρόκληση σημαντικών διαταραχών σε σωματικό, ψυχολογικό και συμπεριφορικό επίπεδο.

Αναφορικά με τις ενδοκρινικές διαταραχές, σημαντικότερες είναι αυτές που προκαλούνται στον άξονα ΥΥΕ, οι οποίες δευτερογενώς επιδρούν και στους περισσότερους από τους λοιπούς ενδοκρινικούς άξονες.

Οι κύριες επιπτώσεις της ΑΑ στους ενδοκρινείς αδένες φαίνονται στον πίνακα 1.

Πίνακας 1. Oρμονικές επιδράσεις της αιθυλικής αλκοόλης στο ενδοκρινικό σύστημα.

		Οξεία επίδραση		Χρόνια επίδραση
Ενδοκρινής αδένας	Ορμόνη	Άνδρας	Γυναίκα	Άνδρας	Γυναίκα
Υποθάλαμος	CRH	Α	Α	Ν	Ν
	LHRH	Α	Α	Ν	Ν
	TRH	Ν	Ν	Μ	Μ
	GHRH	Μ	Μ	Μ	Μ
	Somatostatin	Ν	Ν	Ν	Ν
Αδενοϋπόφυση	ACTH	Α	Α	Μ	Μ
	LH	Α	Α	Ν	Μ ή Ν
	FSH	Α	Α	Μ	Α
	TSH	Ν	Ν	Ν ή Μ	Ν ή Α
	GH	Μ	Μ	Μ	Μ
	PRL			Α	Α
Επινεφρίδια	Κορτιζόλη	Α	Α	Α	Α
Ορχεις	Τεστοστερόνη	Μ	Ν	Μ	Α
Ωοθήκες	Οιστραδιόλη	Α	Α	Α	Α
	Προγεστερόνη		Μ		Μ
Θυρεοειδής	Τ4	Ν	Ν	Μ	Μ
	Τ3	Ν	Ν	Μ	Μ
Πάγκρεας	Ινσουλίνη	Μ ή Ν	Μ ή Ν	Μ	Μ

A= αύξηση, Μ= μείωση, Ν= αδιάφορη.

Βιβλιογραφία

1. Doll R, Peto R, Hall E, Wheatley K, Gray R. Mortality in relation to consumption of alcohol: 13 years’ observations on male British doctors. BMJ 1994, 309:911-918.
2. Oneta CM, Simanowski UA, Martinez M, et al. First pass metabolism of ethanol is strikingly influenced by the speed of gastric emptying. Gut 1998, 43:612-619.
3. Rivier C, Lee S. Acute alcohol administration stimulates the activity of hypothalamic neurons that express corticotropin-releasing factor and vasopressin. Brain Res 1996, 726:1–10.
4. Ogilvie KM, Lee S, Rivier C. Role of arginine vasopressin and corticotropin-releasing factor in mediating alcohol-induced adrenocorticotropin and vasopressin secretion in male rats bearing lesions of the paraventricular nuclei. Brain Res 1997, 744:83–95.
5. Olive MF, Mehmert KK, Koenig HN, et al. A role for corticotropin releasing factor(CRF) in ethanol consumption, sensitivity, and reward as revealed by CRF-deficientmice. Psychopharmacology (Berl) 2003, 165:181–7.
6. Rasmussen DD, Boldt BM, Bryant CA, et al. Chronic daily ethanol and withdrawal: Long-term changes in the hypothalamo-pituitary-adrenal axis. Alcohol Clin Exp Res 2000, 24:1836–49.
7. Sarnyai Z, Shaham Y, Heinrichs SC. The role of corticotropin-releasing factor in drug addiction. Pharmacol Rev 2001, 53:209–43.
8. Thayer JF, Hall M, Sollers JJ III, et al. Alcohol use, urinary cortisol, and heart rate variability in apparently healthy men: evidence for impaired inhibitory control of the HPA axis in heavy drinkers. Int J Psychophysiol 2006, 59:244–50.
9. Gianoulakis C. Influence of the endogenous opioid system on high alcohol consumption
10. and genetic predisposition to alcoholism. J Psychiatry Neurosci 2001, 26:304–18.
11. Wand GS, Mangold D, Ali M, et al. Adrenocortical responses and family history of alcoholism. Alcohol Clin Exp Res 1999, 23:1185–90.
12. Starcke K, van Holst RJ, van den Brink W et al.  Physiological and endocrine reactions to psychosocial stress in alcohol use disorders: duration of abstinence matters. Alcohol Clin Exp Res. 2013, 37(8):1343-50.
13. Groote Veldman R., Meinders A.E On the Mechanism of Alcohol-Induced Pseudo-Cushing’s Syndrome. Endocrine reviews 1996, Volume 17 Issue 3
14. Rivest S and C. Rivier C. The role of corticotropin-releasing factor and interleukin-1 in the regulation of neurons controling reproductive functions. Endocr Rev 1995, 16:177-199
15. Selvage D.J, Hales D.B, Rivier C.L. Comparison between the influence of the systemic and central injection of alcohol on Leydig cell activity. Alcoholism: Clin Exper Res 2004, 28:480-488.
16. Diamond F Jr, Ringenberg L, MacDonald D, et al. Effects of drug and alcohol abuse upon pituitary-testicular function in adolescent males. J Adolesc Health Care 1986, 7:28–33.
17. Muthusami KR, Chinnaswamy P. Effect of chronic alcoholism on male fertility hormones and semen quality. Fertil Steril 2005, 84:919–24.
18. Purohit V. Can alcohol promote aromatization of androgens to estrogens? A review. Alcohol 2000, 22:123–7.
19. Castilla-Cortazar I, Quiroga J, Prieto J. Insulin-like growth factor-I, liver function, and hypogonadism in rats with experimentally induced cirrhosis. Hepatology 2000, 31:1379.
20. Roser JF. Regulation of testicular function in the stallion: an intricate network of endocrine, paracrine and autocrine systems. Anim Reprod Sci 2008, 107:179–96.
21. Jensen TK, Swan S, Jørgensen N, Toppari J^. et al. Alcohol and male reproductive health: a cross-sectional study of 8344 healthy men from Europe and the USA. Hum Reprod. 2014, 29(8):1801-9.
22. Jensen TK, Hjollund NH, Henriksen TB, et al. Does moderate alcohol consumption affect fertility? Follow up study among couples planning first pregnancy. BMJ 1998, 317:505–10.
23. Longnecker MP, Tseng M. Alcohol, hormones, and postmenopausal women. Alcohol Health Res World 1998, 22:185–9.
24. Koppes LL, Dekker JM, Hendriks HF, et al. Moderate alcohol consumptionlowers the risk of type 2 diabetes: a meta-analysis of prospective observationalstudies. Diabetes Care 2005, 28:719–25.
25. Freiberg MS, Cabral HJ, Heeren TC et al. Alcohol consumption and the prevalence of the Metabolic Syndrome in the US.: a cross-sectional analysis of data from the Third National Health and Nutrition Examination Survey 2004, Diabetes Care27 (12): 2954–9.
26. Conigrave KM, Hu BF, Camargo CA Jr, et al. A prospective study of drinking patternsin relation to risk of type 2 diabetes among men. Diabetes 2001, 50:2390–5.
27. Ko CH, Takahashi JS. Molecular components of the mammalian circadian clock. Hum Mol Genet 2006, 15(Spec No 2):R271–7.
28. Sarkar DK. Circadian genes, the stress axis, and alcoholism. Alcohol Res 2012; 34:362–6.
29. Perreau-Lenz S, Zghoul T, Spanagel R. Clock genes running amok. Clock genesand their role in drug addiction and depression. EMBO Rep 2007, 8(Spec No):S20–3.
30. Hegedus L, Rasmussen N, Ravn V, et al. Independent effects of liver disease and chronic alcoholism on thyroid function and size: the possibility of a toxic effect of alcohol on the thyroid gland. Metabolism 1988, 37:229–33.
31. Pienaar WP, Roberts MC, Emsley RA, et al. The thyrotropin releasing hormone stimulation test in alcoholism. Alcohol 1995, 30:661–7.
32. Valimaki M, Pelkonen R, Harkonen M, et al. Pituitary-gonadal hormones and adrenal androgens in non-cirrhotic female alcoholics after cessation of alcohol intake. Eur J Clin Invest 1990, 20:177–81.
33. De A, Boyadjieva N, Pastorcic M, et al. Potentiation of the mitogenic effect of estrogen on the pituitary-gland by alcohol-consumption. Int J Oncol 1995, 7:643–8.
34. Valimaki M, Tuominen JA, Huhtaniemi I, et al. The pulsatile secretion of gonadotropins and growth hormone, and the biological activity of luteinizing hormone in men acutely intoxicated with ethanol. Alcohol Clin Exp Res 1990, 14:928–31.
35. Tentler JJ, LaPaglia N, Steiner J, et al: Ethanol, growth hormone and testosterone in peripubertal rats. J Endocrinol 1997, 152:477–487.
36. Soszynski PA, Frohman LA. Interaction of ethanol with signal transduction mechanisms mediating growth hormone release by rat pituitary cells in vitro. Endocrinology 1992, 131:173–80.
37. Bianco A, Thomas e, Francesco Pomara F, et al. Alcohol consumption and hormonal alterations related to muscle hypertrophy: a review. Nutrition & Metabolism 2014, 11:26

---

Created: February 25, 2015
Last update: February 25, 2015